Thị trường chứng khoán tháng 4: Phái sinh lên ngôi

Trái với biến động mạnh theo xu hướng giảm trên thị trường cơ sở, nhà đầu tư tìm đến thị trường chứng khoán phái sinh với thanh khoản tăng mạnh.

Theo Báo cáo thị trường tài chính tiền tệ tháng 4 do SSI Retail Research vừa công bố, thị trường chứng khoán Việt Nam tháng này rơi vào một chuỗi giảm sâu khi định giá thị trường không còn rẻ sau khoảng thời gian dài tăng điểm trước đó và đợt bán ròng đáng kể của NĐTNN. Trái với biến động mạnh theo xu hướng giảm trên thị trường cơ sở, nhà đầu tư tìm đến thị trường chứng khoán phái sinh với thanh khoản tăng mạnh.

"Tội đồ" dòng cổ phiếu vua kéo VN-Index giảm gần 63 điểm bất chấp kinh doanh khởi sắc

Thống kê của bộ phận phân tích SSI cho thấy số lượng mã giảm điểm gấp đôi số mã tăng sau trong tháng 4 này. Trong đó, tất cả nhóm cổ phiếu trụ cột đều giảm mạnh gây áp lực tâm lý đè nặng lên thị trường chung.
Sau khi trở thành "quán quân" tăng trưởng trong quý I, thị trường chứng khoán Việt Nam liên tục giảm mạnh, VN-Index rơi trở lại ngưỡng 1050,26 điểm vào cuối tháng 4, tương đương mất 154 điểm (giảm 12,8%) từ mức đỉnh thiết lập. Tổng giá trị vốn hóa tính trên 3 sàn đã giảm 20 tỷ USD về 173 tỷ USD. Không có 2 phiên liên tiếp nào sắc xanh được duy trì. Thậm chí nhiều bẫy bull trap liên tục được tạo ra.

Một trong nhóm cổ phiếu ảnh hưởng rõ nét lên chỉ số chung là dòng Ngân hàng. Ngoại trừ TPB, EIB và NVB, các cổ phiếu còn lại đều giảm sâu hơn VN-Index, trong đó các mã trụ cột VCB, CTG, VPB, MBB đều giảm hơn 20%. Tổng cộng, nhóm này đã kéo VN-Index giảm 62,8 điểm trong tổng số 159,5 điểm giảm. Hơn thế nữa, nhóm Ngân hàng cũng là nhóm ngành chính dẫn dắt tâm lý thị trường và gây nhiều ảnh hưởng lên các nhóm ngành khác.

Xét về hoạt động kinh doanh, năm 2018 vẫn được dự báo là một năm thành công với ngành ngân hàng. Lợi nhuận sau thuế Q1/2018 của 12 ngân hàng niêm yết tăng 51,6% cùng kỳ. Trong khi tăng trưởng lợi nhuận năm trước chỉ là 36%. Có những ngân hàng đạt mức tăng gấp 2-3 lần như ACB, HDB, TPB và EIB. Nhờ có nhóm Ngân hàng, tổng LNST toàn thị trường tăng 22,9% trong Q1/2018. Một số doanh nghiệp lớn như VIC, MSN, VJC và nhóm ngành Chứng khoán cũng đạt mức tăng trưởng cao.

Định giá thị trường không còn rẻ

Trong bối cảnh kết quả kinh doanh cũng như các chỉ số vĩ mô quý I tích cực, sự lao dốc của thị trường chứng khoán đã gây ra tâm lý hoang mang và mất phương hướng cho nhà đầu tư. Tuy nhiên, nếu nhìn ở góc độ định giá thì nguyên nhân của đợt sụt giảm sẽ trở nên sáng tỏ.

Trong 5 năm qua, P/E của VN-Index chỉ dao động trong vùng từ 10,8x – 17,4x và luôn thấp hơn so với các nước trong khu vực. Mức định giá này là hợp lý trong bối cảnh quy mô thị trường chứng khoán Việt Nam còn nhỏ.

Nền định giá P/E hồi tháng 11/2017 trung bình chỉ ở mức 14,2 lần (14,2x) nhưng đã bị đẩy lên "rất cao" trong đợt tăng nhanh và mạnh từ cuối năm 2017. Với tăng trưởng lợi nhuận toàn thị trường là 23% trong năm 2017, VN-Index đã tăng 48% trong năm ngoái và tăng thêm hơn 22% chỉ trong hơn 3 tháng đầu năm nay. Định giá P/E vì thế bị đẩy vượt lên cao so với nền giá lịch sử, đạt 21,5x vượt qua cả thị trường Mỹ (20.2x) và các nước trong khu vực.

Nhóm Ngân hàng tuy có P/E không quá cao, nhưng định giá P/B cũng đã ở mức đắt so với các cổ phiếu Ngân hàng trên thế giới. P/B của VCB đỉnh điểm lên tới hơn 5x trong khi bình quân của nhóm cổ phiếu ngân hàng có quy mô tương đương chỉ vào khoảng 1,5x. Tương tự, P/B của nhiều mã ngân hàng khác như BID, VPB, HDB, ACB cũng đều vượt ngưỡng 3x.

Bộ phận phân tích của SSI nhận định việc điều chỉnh về mức định giá thấp hơn là hoàn toàn lành mạnh và cần thiết cho sự tăng trưởng bền vững của thị trường chứng khoán.

Tới cuối tháng 4, P/E của VN-Index đã được về 18,7x, ngang với mức cuối năm 2017 và đưa về sát các nước trong khu vực như Thái Lan (18x), Malaysia (17,5x). Hay xét về chỉ tiêu PEG so sánh giữa chỉ số P/E với tỷ số tăng trưởng EPS kỳ vọng, thị trường Việt Nam có thể coi là mức khá hợp lý khi so sánh với Mỹ.

Tuy nhiên, bộ phận phân tích của SSI cũng lưu ý, tăng trưởng của thị trường phụ thuộc nhiều vào ngân hàng, chứng khoán; trong khi nhiều nhóm ngành tăng trưởng thấp và thậm chí âm. Nếu loại trừ hai nhóm ngành này, tăng trưởng chung chỉ đạt mức ~10%.

Thay đổi giá và định giá P/E của Top 30

NĐTNN liên tiếp bán ròng

Khi cơn hưng phấn của thị trường dâng cao, sự đảo chiều của dòng vốn nước ngoài ít được nhà đầu tư trong nước chú ý. Tuy nhiên khi NĐTNN bán ròng 3 tháng liên tiếp với giá trị bán ròng 8.400 tỷ đồng từ tháng 2, nhà đầu tư trong nước cuối cũng đã nhận thấy tầm ảnh hưởng của dòng vốn này.

Khó có một lý giải đầy đủ về nguyên nhân khiến NĐTNN gia tăng bán ròng trong tháng 4. Một điều tương đối dễ nhận thấy là xu hướng bán ròng đã xuất hiện vào đầu tháng 2, thời điểm TTCK thế giới giảm mạnh, cục diện kinh tế và lãi suất trên thế giới thay đổi khi chính quyền của Donald Trump quyết liệt thực thi các chính sách bảo vệ các doanh nghiệp Mỹ.

Khả năng FED nâng lãi suất nhanh hơn so với dự kiến và rủi ro về cuộc chiến thương mại lan rộng rất có thể đã có ảnh hưởng đến quyết định của NĐTNN. Bên cạnh đó, việc có thêm nhiều cổ phiếu vốn hóa lớn IPO và lên niêm yết cũng có thể dẫn đến việc cơ cấu lại danh mục của các quỹ nước ngoài.

Ngược với xu hướng bán ròng trên sàn của NĐTNN, dòng tiền ở các quỹ ETF đang cho những dấu hiệu tích cực hơn. Quỹ VFM VN30 không còn bị rút vốn và thay vào đó dòng tiền được ghi nhận vào trở lại quỹ từ cuối tháng 4 và liên tục trong những phiên đầu tháng 5. Trong tháng 4, các quỹ ETF đã thu hút được thêm 107 tỷ, đảo ngược dòng vốn sau khi bị rút hơn 930 tỷ đồng trong tháng 3.

Thị trường phái sinh lên ngôi

Trong bối cảnh thị trường cơ sở rơi vào xu hướng giảm và biến động mạnh trong phiên, chứng khoán phái sinh đã phát huy lợi thế giao dịch hai chiều để tạo thêm cơ hội cho nhà đầu tư. Kể từ đầu năm 2018 thị trường cơ sở đã trải qua 2 đợt giảm vào tháng 2 và tháng 4, đây cũng là những giai đoạn chứng khoán phái sinh lên ngôi với thanh khoản tăng mạnh.

Trong đợt giảm tháng 4, giá trị giao dịch của thị trường phái sinh đã tăng gấp 3 lần từ mức bình quân hơn 2000 tỷ hồi đầu tháng lên mức 6000 tỷ, đạt đỉnh với giá trị 7.100 tỷ trong phiên ngày 3/5, gần bằng giá trị giao dịch trên thị trường cơ sở là 7.300 tỷ đồng. Thị trường phái sinh đã thu hút một lượng vốn đáng kể từ thị trường cơ sở và chủ yếu từ khối nhà đầu tư trong nước.

Mặc dù khối lượng giao dịch tăng mạnh, khối lượng hợp đồng mở không tăng và giữ ở mức bình quân 9.000 HĐ, dẫn tới tỷ lệ khối lượng hợp đồng mở rất thấp so với khối lượng giao dịch trong phiên, chỉ là 14% so với mức 50% vào đầu tháng.

Đa phần các HĐTL được đóng vị thế ngay trong phiên để bảo toàn trạng thái. Xu hướng thị trường giảm kéo dài với các phiên phục hồi kỹ thuật xen kẽ, đồng thời các chỉ số biến động mạnh đã tạo cơ hội cho nhà đầu tư phái sinh giao dịch ngay trong phiên. Tuy nhiên, việc khó có thể xác định xu hướng thị trường đã khiến nhà đầu tư không đủ tự tin để duy trì vị thế hợp đồng trong thời gian dài.

Thị trường phái sinh giai đoạn này đóng vai trò là phương án đầu cơ ngắn hạn thay thế cho thị trường cơ sở, mà vẫn chưa thể hiện được vai trò phòng vệ rủi ro.

Nguồn: NDH